Het is geen nieuws: het oude economische systeem heeft haar houdbaarheidsdatum bereikt. Het lineaire model waarin winstmaximalisatie centraal staat en grondstoffen worden omgezet in producten die aan het eind van hun levensduur nutteloos overblijven en veelal worden vernietigd, moet wijken voor een meer circulaire manier van denken en ondernemen. Slimmer omgaan met grondstoffen en energie, minder ecologische schade en een nieuwe (circulaire) inrichting van bedrijfsprocessen, zijn de voorwaarden om onze planeet leefbaar en de economie draaiende te houden.
Méér, snéller, hóger Beslissers en beleidsmakers weten inmiddels dat het oude systeem z’n beste tijd heeft gehad, maar veel ondernemers hebben grote moeite om in te haken op de huidige ontwikkelingen richting circulaire economie. Zij twijfelen dan ook aan de kracht van een economisch systeem dat een meer circulaire bedrijfsvoering voorstaat, herbruikbaarheid van producten en grondstoffen maximaliseert en waardevernietiging tegengaat. Het is ook best een omslag. Je moet af van het vertrouwde business-model dat al sinds mensenheugenis te vatten is in termen als méér, snéller, gróter, hóger. Een model als een raket: je stopt er een enorme hoeveelheid energie in om hem de lucht in te krijgen en hoe hoger hij gaat, des te harder staat iedereen te klappen. The only way is up! Waarom zou je zo’n krachtig business-model vervangen door een circulair systeem zonder duidelijke opgaande lijn? Wat koop je voor duurzaam, waar zitten de groei- en verdienkansen als je in cirkels blijft ronddraaien?
Gyroscoop Wat de aanhangers van de oude economie vergeten, is dat hun raket dan misschien wel een stijgende lijn vertoont, maar is de energie op of gaat er iets fout in de besturing, dan stort hij onverbiddelijk neer. Wat rest is een verdrietig hoopje onbruikbaar puin. Als fervent pleitbezorger van een nieuw economisch systeem, gebruik ik graag de metafoor van de ‘gyroscoop’ om de voordelen van een circulair systeem te verduidelijken. De gyroscoop staat daarbij voor een massa die om de eigen as blijft draaien als het eenmaal in beweging is gezet. Een draaitol bijvoorbeeld. Eenmaal flink aangezwengeld draait hij mooi recht en stabiel. Hij kan letterlijk tegen een stootje. Raak je de tol aan, dan ervaar je de kracht van de gyroscoop én het grote herstellende vermogen. Een snel draaiende tol lijkt bijna stil te staan en te spotten met de wetten van de zwaartekracht. Stopt het draaien omdat je er geen energie meer in steekt, dan valt de tol uiteindelijk om, maar hij is niet kapot. Je kunt de tol zelf, of het materiaal waar hij uit bestaat, opnieuw gebruiken.
Reageren op het momentum Op het eerste gezicht misschien een nogal statisch model: als het allemaal zo lekker stabiel draait, wanneer komt er dan ontwikkeling, vooruitgang in dat circulaire systeem? Die komt als externe factoren duwtjes geven aan de draaitol. (Keten)partners vragen aanpassingen, klanten geven feedback en stellen eisen. Tijdens zo’n ‘momentum’, zo’n tikje, raakt het economisch systeem even uit balans, maar het herstelt zich direct. De koers is door het momentum iets veranderd: beter afgestemd op de doelgroep(en), meer in lijn met partners in de markt, meer onderscheidend van concurrenten. Voorwaarde voor een gezonde, efficiënte circulaire economie, is dan ook samenwerking. Samenwerking met ondernemers om je heen: transparantie en een live uitwisseling van informatie, mogelijk gemaakt door technologie. Met als doel: onderzoeken hoe er voor iedereen (én de planeet!) winst te behalen valt.
Samenwerken en kennisdelen Je ziet het op lokaal niveau al steeds meer ontstaan. Kleine ondernemingen wisselen kennis uit, gaan creatieve samenwerkingsvormen aan en schakelen snel om hun producten en diensten duurzaam te optimaliseren. Zij kennen hun klanten vaak persoonlijk en kunnen alert reageren op feedback – een tweede belangrijke voorwaarde om van de circulaire economie een succes te maken. De overgang naar circulair is overigens niet voorbehouden aan de kleine ondernemer op de hoek. Sociale technologie maakt het ook voor (grote) bedrijven die níet zo letterlijk dichtbij hun doelgroep opereren, mogelijk de voelsprieten continu uit te hebben staan en snel te reageren op elk momentum, elk duwtje vanuit de markt.
Mission Zero Veel bedrijven die (grotendeels) circulair werken, hebben die status momenteel vooral te danken aan het hergebruik van materialen aan het eind van de levenscyclus van hun product. Interface ’s werelds grootste producent van commerciële tapijttegels, laat zien dat neutraal werken mogelijk en rendabel is, als je tenminste bereid bent je bedrijf, je producten en manier van zakendoen drastisch te veranderen. Doel van Interface’s ‘Mission Zero’ is vóór 2020 elke negatieve impact van het bedrijf op het milieu te elimineren. En het bedrijf is al goed op weg. Ook het Nederlandse Vitens, dat 5,6 miljoen mensen dagelijks van schoon drinkwater voorziet, heeft veel aandacht voor circulaire processen. Het waterbedrijf geeft afvalproducten van de waterzuivering een tweede leven in de landbouwindustrie. Het restproduct humuszuur bijvoorbeeld, wordt ingezet als bodemverbeteraar. Voordeel: de bronnen van Vitens blijven langer schoon, landbouwers realiseren een hogere opbrengst en overmatig gebruik van bodemverbeteraars wordt tegengegaan. Een echte win-win situatie.
Gezond verstand Natuurlijk vergt een krachtige circulaire economie een drastische aanpassing van de productie, het gebruik en de verwerking van producten. Om van de raket af te stappen, heb je als ondernemer niet alleen tijd en geld maar vooral lef, leiderschap, visie, en samenwerking nodig. Én gezond verstand. Want met een beetje gezond verstand begrijpt iedereen dat een raket ons alleen maar steeds verder bij onze aarde vandaan brengt. De aarde die trouwens zélf een gyroscoop is…
Geschreven op 20 september 2016
Comments